Bệnh hen suyễn: Triệu chứng, nguyên nhân và cách phòng ngừa

Hen suyễn là bệnh lý hô hấp mạn tính phổ biến. Khi bệnh tiến triển nặng, người bệnh có thể bị đột tử nếu không được cấp cứu kịp thời. Vậy nguyên nhân và triệu chứng hen suyễn là gì, khi bị hen suyễn khó thở nên làm gì và cách phòng ngừa ra sao?

Hãy cùng Yến sào Quang Minh HuyenZilashop tìm hiểu qua bài viết dưới đây nhé! Bài viết được tổng hợp từ tư vấn chuyên môn của Bác sĩ Nội trú Nguyễn Văn Ngân – Khoa Nội Hô hấp, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh Hà Nội và Hướng dẫn của Bệnh viện Nguyễn Tri Phương – TP. Hồ Chí Minh.

Bạn nên xem:

• Những căn bệnh phổ biến ở trẻ em trong mùa đông và cách phòng ngừa hiệu quả
• 13 cách trị viêm họng đơn giản tại nhà

Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), số người mắc bệnh hen suyễn có xu hướng ngày càng gia tăng. Tại Mỹ, năm 1964 tỷ lệ người mắc bệnh là 183/100.000 dân, tuy nhiên đến năm 1983 con số này đã tăng lên 284/100.000 dân. Bệnh tăng nhanh ở các quốc gia khác như Pháp, Áo, Phần Lan… Ước tính hiện nay, có khoảng gần 400 triệu người mắc bệnh hen trên thế giới. Đây là bệnh có tỷ lệ tử vong cao chỉ sau ung thư.

Tại Việt Nam, hiện có hơn 4 triệu người bệnh hen suyễn, có 2-6% dân số nói chung và 8-10% trẻ em mắc bệnh hen, trong đó độ tuổi 12-13 có tỷ lệ cao nhất châu Á với gần 30% và đang có chiều hướng gia tăng. Việc chẩn đoán và điều trị bệnh hen suyễn ở trẻ em thường ở giai đoạn muộn vì triệu chứng đôi khi không rõ ràng, rất khó phát hiện. (Dữ liệu về bệnh hen suyễn gần đây)

Hen suyễn là gì?

Hen suyễn (hen phế quản, tiếng Anh là Asthma) còn gọi là bệnh viêm niêm mạc phế quản mạn tính đặc trưng bởi tình trạng tắc nghẽn đường thở do phù nề, niêm mạc phế quản, tăng tiết đờm rãi và co thắt cơ trơn phế quản đặc biệt xảy ra khi gặp các tác nhân kích thích trực tiếp hoặc gián tiếp gây triệu chứng ho, nặng ngực, khó thở và khò khè. (Hen suyễn là gì?)

Triệu chứng hen suyễn thường gặp

Mỗi người có các triệu chứng hen suyễn khác nhau. Biểu hiện của hen suyễn khác lâm sàng nên dễ gây nhầm lẫn với bệnh về phổi khác như giãn phế quản, lao, COPD… Người bệnh có thể khởi phát cơn hen suyễn không thường xuyên, chỉ có triệu chứng vào những thời điểm nhất định hoặc khi tiếp xúc với các dị nguyên. Dứt cơn hen, người bệnh có thể trở lại trạng thái bình thường.

Các dấu hiệu và triệu chứng của bệnh hen suyễn bao gồm:

Cơn hen là một trong những dấu hiệu bị hen suyễn điển hình của bệnh hen phế quản. Cơn hen điển hình gồm: Khó thở cơn chậm, có tiếng cò cử, thường xảy ra ban đêm hoặc khi thay đổi thời tiết. Một số triệu chứng báo hiệu bệnh như hắt hơi, sổ mũi, tức ngực, ho khan, thở ra, cơn nặng hơn phải ngồi chống tay, há miệng thở, cơn có thể kịch phát hoặc liên tục. Gần hết cơn khó thở giảm dần và ho khạc đờm trong, dính quánh.
Các triệu chứng không điển hình bao gồm:

• Ho dai dẳng, tăng về đêm
• Khó thở
• Tức ngực hoặc nặng ngực
• Thở ra khò khè, là dấu hiệu phổ biến của bệnh hen ở trẻ
• Khó thở gây khó ngủ, ho hoặc thở khò khè
• Các cơn ho hoặc thở khò khè trở nên tồi tệ hơn do vi rút đường hô hấp, chẳng hạn như cảm lạnh hoặc cảm cúm.

Tức ngực, khó thở… là triệu chứng thường gặp của bệnh hen suyễn

Các dấu hiệu cho thấy bệnh hen suyễn có thể đang trở nặng hơn bao gồm:

• Các biểu hiện bệnh hen suyễn lặp lại thường xuyên và khó chịu hơn.
• Tăng khó thở, khi được đo bằng thiết bị được sử dụng để kiểm tra phổi đang hoạt động (máy đo lưu lượng đỉnh).
• Nhu cầu sử dụng cắt cơn thường xuyên hơn.

Đối với một số người, các triệu chứng hen suyễn bùng phát trong một số tình huống nhất định:

• Bệnh hen suyễn do gắng sức thường gặp khi tập thể dục, thể thao, có thể nặng hơn khi không khí lạnh và khô.
• Bệnh hen suyễn nghề nghiệp gây ra do chất kích thích tại nơi làm việc như khí hoặc bụi, các hóa chất gây ra.
• Bệnh hen do dị ứng, kích hoạt các chất trong không khí như phấn hoa, chất thải của gián, bào tử nấm mốc, hoặc các mảnh da và nước bọt khô do vật nuôi tiết ra (lông thú cưng).

Những người dễ mắc bệnh hen suyễn

Trước khi tìm hiểu nguyên nhân bị hen suyễn hay khi lên cơn hen suyễn hoặc bị hen suyễn khó thở nên làm gì, chúng ta cần nắm rõ đâu là những người dễ bị hen suyễn tấn công. Hen là bệnh lý phổ biến, bệnh xuất hiện ở cả trẻ em và người lớn. Đặc biệt một số đối tượng có nguy cơ cao dễ mắc bệnh bao gồm:

• Người có cơ địa dị ứng;
• Trẻ bị nhiễm khuẩn đường hô hấp tái phát nhiều lần;
• Trẻ có bố mẹ mắc suyễn;
• Người bị ảnh hưởng bởi môi trường ô nhiễm như hóa chất, khói bụi, khói thuốc lá;
• Người thừa cân, béo phì;
• Người có tiền sử mắc bệnh dị ứng về da, hô hấp…

Trẻ em là một trong những đối tượng dễ mắc bệnh hen suyễn.

Nguyên nhân mắc bệnh hen suyễn

Có rất nhiều tác nhân khởi phát cơn hen phế quản: Cơn hen suyễn có thể xảy ra khi người bệnh tiếp xúc với “dị nguyên”. Một số các tác nhân phổ biến như:

1. Khói thuốc lá

Khói thuốc lá không tốt cho tất cả mọi người, đặc biệt là những người bị hen suyễn. Hít phải khói thuốc do người khác hút cũng có thể gây cơn suyễn.

2. Mạt bụi

Những con bọ liti chính là mạt bụi, có hầu hết ở mọi nơi. Để phòng ngừa cơn suyễn, bạn nên vệ sinh sạch vỏ gối, vỏ nệm. Không nên dùng gối nhồi lông ngỗng, chăn lông, không để thú nhồi bông ở phòng ngủ. Khi giặt đồ nên giặt ở chế độ nước nóng nhất để loại bỏ tối đa mạt bụi.

3. Ô nhiễm không khí

Ô nhiễm từ nhà máy, xe cộ và các nguồn khác có thể gây cơn suyễn. Nên chú ý tới dự báo chỉ số chất lượng không khí để điều chỉnh hoạt động của bản thân.

4. Dị ứng với gián

Gián và phân gián có thể gây bệnh. Loại bỏ gián trong nhà bằng cách loại bỏ vụn thực phẩm, hút bụi hoặc quét sạch những nơi có thể sinh sôi gián. Dùng bẫy hoặc keo dính trên đường đi của gián để giảm thiếu số gián trong nhà.

5. Thú nuôi

Lông thú nuôi có thể là nguyên nhân gây bệnh. Nên hút bụi thường xuyên. Sàn nhà bằng gỗ hay gạch lát cần lau bằng khăn ẩm hàng tuần.

6. Nấm mốc

Hít thở phải nấm mốc cũng gây ra cơn suyễn. Nấm mốc thường phát triển ở môi trường có độ ẩm cao. Có thể giữ độ ẩm thấp bằng cách sử dụng điều hòa không khí hoặc máy giảm độ ẩm. Sử dụng ẩm kế để đo mức độ ẩm và giữ độ ẩm được tốt hơn. Đồng thời nên sửa các chỗ bị rò nước vì nước có thể làm nấm mốc phát triển sau tường và dưới sàn nhà.

7. Khói do đốt gỗ hoặc cỏ

Khói do đốt gỗ hoặc thực vật khác tạo nên hỗn hợp khí và các mảnh than nhỏ có hại. Hít phải quá nhiều khói là nguyên nhân gây suyễn.

8. Các nguyên nhân hen suyễn khác

• Nhiễm trùng do cảm cúm, cảm lạnh, siêu vi hợp bào hô hấp… đều có thể gây suyễn. Viêm xoang, dị ứng, hít phải hóa học và bị trào ngược axit cũng là nguyên nhân gây bệnh.
• Đốt nhang, nến gây ra hạt vô cơ, ảnh hưởng đến việc kiểm soát triệu chứng hen suyễn.
• Hít không khí lạnh và khô, sử dụng một số loại thuốc như aspirin, thực phẩm, gia vị và hương thơm có thể gây bệnh.
• Trào ngược dạ dày thực quản.
• Cảm xúc mạnh như lo lắng, cười, buồn hoặc stress.
• Chất bảo quản thực phẩm (sulfite) được tìm thấy trong tôm, dưa chua, bia và rượu, trái cây khô và nước chanh đóng chai…

Khói thuốc lá là một trong các tác nhân khởi phát cơn hen phế quản

Các loại bệnh hen suyễn

Có nhiều loại hen suyễn khác nhau, loại phổ biến nhất là hen phế quản, ảnh hưởng đến phế quản trong phổi. Các dạng hen suyễn khác: hen suyễn ở trẻ em và hen suyễn khởi phát ở người lớn. Trong đó, bệnh hen suyễn khởi phát ở người lớn, các triệu chứng không xuất hiện cho đến ít nhất 20 tuổi.

1. Hen suyễn dị ứng (hen suyễn ngoại sinh)

Các chất gây dị ứng kích hoạt loại hen suyễn phổ biến này. Chúng có thể bao gồm lông thú cưng, đồ ăn, phấn hoa, bụi bặm… Hen suyễn dị ứng thường theo mùa vì bệnh thường đi đôi với bệnh dị ứng theo mùa.

2. Hen suyễn không dị ứng (hen suyễn nội tại)

Các chất kích ứng có trong không khí không liên quan đến dị ứng kích hoạt loại hen suyễn này. Những chất kích thích bao gồm: đốt củi, khói thuốc lá, không khí lạnh, ô nhiễm không khí, bệnh do virus, làm mát không khí, sản phẩm tẩy rửa gia dụng, nước hoa…

3. Bệnh hen suyễn nghề nghiệp

Bệnh hen suyễn nghề nghiệp là loại bệnh do các tác nhân gây ra tại nơi làm việc như bụi bặm, thuốc nhuộm, khí và khói, hóa chất công nghiệp, mủ cao su… Những chất kích thích này có thể tồn tại trong nhiều ngành công nghiệp bao gồm nông nghiệp, chế biến gỗ, chế tạo…

4. Co thắt phế quản do tập thể dục (EIB)

Co thắt phế quản do tập thể dục thường ảnh hưởng đến mọi người trong vòng vài phút sau khi bắt đầu tập thể dục và sau khi hoạt động thể chất lên đến 10 – 15 phút. Tình trạng này gọi là hen suyễn do tập thể dục (EIA). Có gần 90% người bị hen suyễn cũng trải qua EIB, nhưng không phải ai bị EIB cũng sẽ mắc các loại hen suyễn khác.

5. Hen suyễn do Aspirin

Bệnh hen suyễn do aspirin (AIA), còn gọi là bệnh hô hấp cấp do aspirin (AERD), thường nặng. Nó được kích hoạt bằng cách dùng aspirin hoặc một loại thuốc chống viêm không steroid, naproxen hoặc ibuprofen…
Các triệu chứng bắt đầu trong vài phút hoặc vài giờ. Những bệnh nhân này thường có polyp mũi. Khoảng 9% những người bị hen suyễn có AIA, thường phát triển đột ngột ở người lớn trong độ tuổi từ 20 – 50.

6. Hen suyễn về đêm

Trong các loại hen suyễn, các triệu chứng trầm trọng hơn vào ban đêm. Các tác nhân gây ra triệu chứng vào ban đêm bao gồm ợ nóng, lông thú cưng, mạt bụi… Chu kỳ ngủ tự nhiên của cơ thể cũng có thể gây ra bệnh hen suyễn về đêm.

7. Hen phế quản dạng ho (CVA)

Hen suyễn dạng ho không có các triệu chứng hen suyễn thông thường là thở khò khè và khó thở. Bệnh có đặc điểm là ho khan dai dẳng. Nếu không được điều trị, CVA có thể dẫn đến bùng phát cơn hen với một số triệu chứng phổ biến khác.

8. Bệnh hen suyễn khởi phát ở người lớn

Hen suyễn có thể xảy ra ở mọi lứa tuổi, bệnh phổ biến hơn ở những người dưới 40 tuổi. Cơn hen suyễn không biến mất khi người bệnh sử dụng thuốc giãn phế quản. Đó là trường hợp cấp cứu y tế cần được điều trị ngay lập tức.

9. Bệnh hen suyễn ở trẻ em

• Từng đợt sẽ xảy ra các triệu chứng khác nhau. Trẻ thường gặp các vấn đề như ho thường xuyên, đặc biệt là khi chơi vào ban đêm hoặc khi cười.
• Trẻ thường ít năng lượng hơn hoặc tạm dừng để lấy lại hơi trong khi chơi.
• Thở nhanh hoặc nông.
• Ngực có biểu hiện bị đau hoặc cảm thấy căng thẳng.
• Nghe tiếng rít khi thở vào hoặc thở ra.
• Cử động lồng ngực vì khó thở, cơ cổ và ngực săn chắc, suy nhược hoặc mệt mỏi…

Mức độ nặng của hen suyễn

Bệnh được chia làm 3 cấp độ tương ứng với mức độ từ nhẹ đến nặng. Mức độ hen của bệnh nhân sẽ được bác sĩ xác định bao gồm: cơn hen nhẹ, hen thường, hen nặng hay hen nguy kịch để xử trí và tiên lượng kịp thời.

• Mức độ nhẹ: kiểm soát tốt bệnh với điều trị bậc 1 hoặc bậc 2. Người bệnh chỉ dùng thuốc kiểm soát khi có triệu chứng hoặc điều trị với các thuốc kiểm soát bao gồm ICS liều thấp, kháng thụ thể leukotriene (LTRA) hoặc chromone.
• Mức độ trung bình: Bệnh nhân được điều trị bậc 3 như với ICS/LABA liều thấp.
• Mức độ nặng: Cần điều trị ở bậc 4 hoặc 5 nhằm duy trì sự kiểm soát hoặc không kiểm soát được dù điều trị ở mức độ này.

Biến chứng của bệnh hen suyễn

Suyễn là bệnh phổ biến nhưng chưa được quan tâm nhiều khiến bệnh tiến triển trầm trọng. Nếu không được điều trị kịp thời, người bệnh sẽ mắc các biến chứng nặng, nguy hiểm tính mạng như:

• Khí phế thũng, tâm phế mạn tính: thường gặp ở người bệnh hen mãn tính, nặng.
• Biến dạng lồng ngực hay mắc suy hô hấp mạn tính
• Xẹp phổi: thường xảy ra ở trẻ em (chiếm tỷ lệ 30%);
• Tràn khí màng phổi: xuất hiện ở 5% bệnh nhân hen suyễn nên dễ chẩn đoán nhầm, tràn khí màng phổi hai bên khiến người bệnh gặp nguy cơ gây tử vong cao.
• Biến chứng của điều trị: dùng nhiều corticoid kéo dài có thể gặp hội chứng giả cushing.

Biến chứng của hen suyễn: xẹp phổi, tràn khí màng phổi… khiến người bệnh gặp nguy cơ tử vong cao.

Phương pháp điều trị hen suyễn hiệu quả

BSNT Nguyễn Văn Ngân cho biết, không thể điều trị dứt điểm bệnh. Ngăn ngừa đợt cấp và kiểm soát triệu chứng chính là mục tiêu trong điều trị hen suyễn. Điều trị bao gồm:

• Thuốc: Với người lớn, trẻ lớn mắc hen phế quản, cần điều trị bằng thuốc kiểm soát hen có corticoid đường phun hít, thường kết hợp thuốc kích thích beta giao cảm kéo dài làm giảm các đợt cấp nặng. Người mắc bệnh hen suyễn nên chuẩn bị sẵn thuốc cắt cơn hen, phòng ngừa trường hợp lên cơn hen suyễn bất ngờ, không kịp xử trí.
• Tránh các yếu tố nguy cơ, thực hiện tốt việc phòng và điều trị các bệnh đồng mắc.
• Đọc kỹ chỉ dẫn của bác sĩ trước khi dùng thuốc.
• Người bệnh nên được tập huấn về kỹ năng cơ bản trong quản lý hen:
• Trang bị kiến thức về bệnh hen;
• Hiểu và sử dụng các kỹ thuật dùng thuốc hen suyễn dạng phun, hít;
• Thực hiện chuẩn xác theo phác đồ điều trị;
• Theo dõi kỹ triệu chứng và mức độ của các cơn hen;
• Tái khám theo lịch hẹn giúp kiểm soát bệnh;

Cách phòng ngừa bệnh hen suyễn hiệu quả

Để bệnh không tiến triển gây biến chứng nguy hiểm, các bác sĩ khuyến cáo người bệnh cần thực hiện:

1. Cai thuốc lá: khuyến khích người bệnh ngừng hút thuốc và tránh phơi nhiễm thụ động với khói thuốc lá.

2. Tập luyện thể lực: khuyến khích người bệnh hen tích cực vận động nhằm cải thiện sức khỏe chung. Xử trí co thắt phế quản do gắng sức theo hướng dẫn của bác sĩ.

3. Tránh các loại thuốc có thể khiến bệnh hen nặng lên: thuốc kháng viêm không steroid hoặc thuốc chẹn beta. Nếu mắc hội chứng mạch vành cấp, người bệnh cần cân nhắc dùng thuốc chẹn beta chọn lọc cho tim mạch nếu lợi nhiều hơn hại.

4. Chế độ ăn phù hợp: khuyến khích bệnh nhân ăn nhiều rau và trái cây tươi, thực phẩm giàu chất chống oxy hóa, vitamin và magiê, thực phẩm hỗ trợ chức năng phổi, không dùng thực phẩm có nguy cơ gây dị ứng.

Tham khảo thêm:

• 13 công dụng tuyệt vời của yến sào có thể bạn chưa biết: bổ phế, tăng cường miễn dịch, …
• Thực phẩm bảo vệ sức khoẻ, hỗ trợ điều trị các bệnh về đường hô hấp

5. Phòng ô nhiễm không khí trong nhà: nên loại bỏ việc đun nấu gây ô nhiễm không khí trong nhà hoặc thêm ống thông khí ra ngoài khi sử dụng.

6. Tránh hít phải không khí ô nhiễm bên ngoài: tránh hoạt động thể lực cường độ cao ở nơi có tình trạng ô nhiễm nặng, thời tiết quá lạnh hoặc độ ẩm thấp; hạn chế đến nơi đông người trong những đợt bùng phát virus gây bệnh đường hô hấp.

7. Đối phó với cảm xúc: việc cười to, khóc, giận dữ hoặc sợ hãi không kiểm soát có thể là nguyên nhân hen suyễn khởi phát triệu chứng bệnh nếu người bệnh không dùng thuốc kiểm soát hen. Trong trường hợp đó, khuyến khích bệnh nhân đối phó với cảm xúc như tập thư giãn hoặc hít thở phù hợp.

8. Tránh các yếu tố khởi phát cơn hen theo bác sĩ điều trị hướng dẫn.

9. Tiêm vắc xin phòng cúm mỗi năm một lần và tiêm vacxin phòng phế cầu 5 năm một lần nhằm giảm các cơn hen cấp tính. Ngoài ra, tiêm vắc xin Covid 19 có vai trò quan trọng giúp hạn chế nguyên nhân hen suyễn ở người bị hen, giảm nguy cơ mắc và giảm nguy cơ nặng, tử vong nếu nhiễm Covid 19.

Chăm sóc bệnh nhân bị hen suyễn

Bác sĩ khuyến cáo bệnh nhân nên tái khám định kỳ để hiểu rõ nguyên nhân hen suyễn, được đánh giá các yếu tố nguy cơ, sự xuất hiện của đợt cấp, mức độ kiểm soát bệnh và đáp ứng với điều trị hiện tại. Khi điều trị kiểm soát cơn hen, phần lớn người bệnh được cải thiện triệu chứng trong vài ngày, nhưng có thể mất từ 3-4 tháng để đáp ứng tối đa . Mức độ của bệnh hen có thể thay đổi theo thời gian, vì thế việc đánh giá kết quả điều trị nhằm điều chỉnh phác đồ là bước cần thiết trong quá trình điều trị. Nếu tuân thủ tốt trong quá trình điều trị, người bị hen có thể có chất lượng cuộc sống gần như bình thường.

Trong quá trình điều trị bệnh:

• Cần để bệnh nhân nghỉ ngơi, yên tĩnh, hạn chế thăm khám, hạn chế tiếng động, gây ồn, các yếu tố gây stress làm bệnh nhân căng thẳng, lo lắng, cáu giận;
• Cho bệnh nhân nằm ở tư thế thoải mái, đầu cao (Fowler) cho dễ thở;
• Áp dụng những động tác làm bệnh nhân dễ ngủ: xoa bóp, trấn an;
• Chế độ ăn uống loãng, nhiều sinh tố;
• Khuyến khích bệnh nhân uống nhiều nước;
• Chườm ướt và các biện pháp hạ thân nhiệt khác khi sốt cao;
• Thực hiện các hành động chăm sóc: vỗ rung phổi, tập thở, tập làm giãn nở phổi, tập ho…
• Thực hiện y lệnh: dùng thuốc và xét nghiệm;
• Người nhà và bệnh nhân cần hiểu về các nguyên nhân gây hen, tiến triển và biến chứng của bệnh;
• Hút đờm dãi và các chăm sóc khác khi bệnh nhân thở oxy;
• không dùng đồ len dạ, lông, hạn chế bụi khói. Không nuôi những con vật ưa thích như; mèo, chim, chó cảnh, không trồng cây có phấn hoa, nấm mốc… trong nhà;
• Tránh ra khỏi nhà khi độ ẩm ngoài trời quá cao hoặc khi môi trường ở bên ngoài quá ô nhiễm;
• Không hút thuốc;
• Không dùng quá liều, không lạm dụng thuốc giãn phế quản và thuốc co mạch;
• Không dùng các loại thuốc hay gây dị ứng như penicillin, vitamin B, …
• Nếu điều trị ở nhà thì cần tới các cơ sở y tế khám ngay nếu có bất thường về hô hấp hoặc các nhiễm khuẩn khác.

Luôn bên cạnh và dõi theo tiến trình bệnh của bệnh nhân hen suyễn

Bệnh hen suyễn có thể xuất hiện ở mọi lứa tuổi, mọi tầng lớp và mọi quốc gia. Bệnh gây ra rất nhiều hạn chế trong sinh hoạt hàng ngày và có thể nguy hiểm tính mạng người bệnh nếu không được kiểm soát tốt. Vì vậy, việc giữ cơ thể khỏe mạnh, tránh các nhân gây ảnh hưởng đến hệ hô hấp và chủ động tầm soát là những việc cần thiết để phòng tránh bệnh. Yến sào Quang Minh chúc bạn và gia đình thật nhiều sức khoẻ!

CÔNG TY CỔ PHẦN ĐÔNG Y DƯỢC QUANG MINH

YẾN SÀO QUANG MINH HẢI PHÒNG

• Địa chỉ: 294 Thiên Lôi, Vĩnh Niệm, Lê Chân, Hải Phòng
• Hotline: 0938.583.604 – 0972.001.505
• Email: Buihuyenzila@gmail.com
• Fanpage: Yến sào Quang Minh Huyenzilashop
• Website: HuyenZiLaShop.com